بررسی قوانین و مقررات تامین مالی جمعی در ایران با تمرکز بر چالش‌ها و ارائه پیشنهاد
گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد نو و رفع چالش‌های موجود، مستلزم پذیرش و کاربست شیوه‌ها و ابزارهای نوین تکنولوژیک است که بر مبنای آن بتوان زمینه لازم برای توسعه کسب‌و‌کارهای نوپا را فراهم آورد. موانع و خلاءهای موجود در شیوه‌های سنتی تجارت، ضرورت این هم‌راستایی را دوچندان میکند. به همین منظور، در این نوشتار به ارائه توضیح شیوه‌های سنتی تامین منابع مالی و موانع آن پرداخته خواهد شد. سپس مفهوم تأمین منابع مالی جمعی و پیشینه آن در ایران مورد واکاوی شده و به ارائه پیشنهاد پرداخته میشود.
شیوه‌های سنتی تامین مالی
در گذشته، شخص متقاضی تامین سرمایه، با مراجعه به اشخاص متمایل به سرمایهگذاری، منابع مورد نیاز برای انجام طرح‌های مدنظرش را تأمین می‌کرد. یافتن و مجاب کردن اشخاص علاقهمند به سرمایهگذاری، کار دشواری بود که در بسیاری از موارد با شکست مواجه می‌شد. با رشد مشاغل و کسب‌و‌کارهای جدید، این اشخاص جای خود را به بانک‌ها، موسسات اعتباری و بازار سرمایه دادند. در این مدل، منابع مالی، عمدتا از سه منبع بانک، بازار سرمایه و بیمه تامین میشود. این منابع بهطور مستقیم یا غیرمستقیم در جهت تامین مالی پروژه‌های شرکت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نظام بانکی، منابع مورد بحث از طریق بانک‌ها و موسسات اعتباری در دو قالب تسهیلات و اعتبارات تامین میشود.
به طور کلی تسهیلات را میتوان منقسم بر قرض‌الحسنه، عقود مبادله‌ای و عقود مشارکتی دانست. قرض‌الحسنه، عقدی است که بانک‌ها، مبلغ معینی را طبق ضوابط مقرر به اشخاص به صورت قرض واگذار می‌کنند. بانک‌ها در این حالت، نیازها را به صورت وام غیرتجاری و بدون انتظار سود ، مرتفع می‌سازند. عقود مبادله‌ای، عقودی با بازدهی ثابت هستند که نرخ سود تسهیلات در قالب آن‌ها می‌تواند نرخ ثابتی باشد. از آن جمله میتوان به فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک، مرابحه و جعاله اشاره کرد. در عقود مشارکتی، بانک، کل یا بخشی از سرمایه مورد نیاز برای فعالیت اقتصاد تامین میکند. در نهایت، در انتهای فعالیت، مطابق قرارداد فیمابین با صاحب فعالیت اقتصادی، سود حاصل از این فعالیت را تقسیم میکند. مشارکت مدنی، مشارکت حقوقی، مضاربه و مزارعه از این دستهاند. اعتبارات نیز شامل صدور ضمانتنامه، اعتبارات اسنادی خارجی و اعتبارات اسنادی داخلی است.
در مدل تأمین از طریق بازار سرمایه، منابع مالی از طریق پذیرش در بورس اوراق بهادار تأمین میشود.
از مزایای این مدل میتوان عوامل زیر را نام برد:
- سهولت تأمین مالی برای طرح‌های توسعه از طریق انتشار اوراق مشارکت
- برخورداری از مشوق‌های دولت
- سهولت در تغییر ترکیب سهام داران و انتقال پذیری مالکیت
- سهولت در تأمین مالی از طریق سامانه‌های بانکی در مقایسه با شرکت‌های غیربورسی
صنعت بیمه دو نقش عمده در نظام تأمین مالی دارد: تخصیص منابع مالی و مدیریت ریسک فرایندهای تامین مالی.
در شیوه‌های سنتی تأمین منابع مالی، اشخاص برای انجام طرح‌ها ناگزیر به مراجعه به اشخاص و نهادهای واسط بودند. زمان‌بر بودن این مسیر و بروکراسی نهادها جوامع را با لزوم به‌کارگیری شیوه‌های نوین تامین مالی مواجه ساخت.
تأمین مالی جمعی؛ رویکردی اجتناب‌ناپذیر که در پیش گرفتیم!
رشد فین‌تک‌ها، مدل‌های ارائه خدمات مالی را دگرگون کرده و روش‌های نوینی برای تأمین منابع در اینترنت بهوجود آورده است. همپای این تغییرات، تأمین مالی همواره یکی از چالش‌های اساسی ایجاد و توسعه کسب‌و‌کارهای کارآفرینانه و مخاطره‌پذیر بوده است. از این رو، نوآوری‌های جایگزین نهادهای تامین مالی سنتی کوشیده‌اند برخی از خلاءهای موجود را کاهش دهند. با وجود این، هنوز خلاء بزرگی در تامین مالی شرکت‌های نوپای کارآفرین در مراحل اولیه تجاری‌سازی وجود دارد. یکی از ابتکارات قابل توجه در زمینه تامین مالی کسب‌و‌کارهای کارآفرینانه که بهطور خودجوش با استفاده از برنامه‌های اجتماعی بهوجود آمده و به‌ویژه برای مراحل نوزادی و نوپایی بسیار مناسب است، «تامین مالی جمعی» یا «جمع‌سپاری مالی» است. جمع‌سپاری ابزاری است که خرد جمعی را در راستای یک امر مشخص هم‌گرا میکند.
تامین مالی جمعی گونه‌ای از جمع‌سپاری در حوزه تامین مالی کسب‌و‌کارهای نوپا و ایده‌های نوآورانه است. این فرآیند نوآورانه مردم‌نهاد آنگونه است که فرد متقاضی، برنامه خود را در درگاه اینترنتی تامین مالی جمعی مطرح میکند. اگر این برنامه از دید مخاطبین خود قابل قبول باشد، افراد مقادیری برای پشتیبانی از برنامه پرداخت می‌کنند. جمع این مبالغ برای راه‌اندازی و اجرای برنامه، به اندازه کافی بزرگ خواهد بود.
درمجموع، میتوان گفت تامین مالی جمعی فقط یک حرکت جمعی زودگذر نیست. ابزاری خودجوش بوده که نیاز جامعه جهانی با استفاده از پیشرفت فناوری آن را بهوجود آورده است. برخی دولت‌ها برای حفظ حقوق ذی‌نفعان و منافع حاصل از قدرت جمعی، آن را از طریق قوانین به رسمیت شناخته‌اند. این ابزار فرهنگ کارآفرینی و سرمایه اجتماعی را ارتقاء بخشیده و توسعه اقتصادی و اجتماعی را در جوامع تسریع میکند.
تامین مالی جمعی در ایران؛ چالش‌های قدیمی!
تأمین مالی جمعی، مفهومی آشنا برای ایرانیان است؛ شبیه به گلریزان پهلوانان که از در جوامع محلی رایج بوده است. در دهه چهل خورشیدی اولین صندوق‌های قرض‌الحسنه ایران با هدف کمک به ورشکستگان بازار بهوجود آمد. فرآیند تأمین مالی جمعی شباهت بسیاری به سنت گلریزان و صندوق قرض‌الحسنه دارد. همچنین در حوزه اجرای تأمین مالی جمعی برخط، ظهور سکوهای تامین مالی جمعی نویدبخش توسعه فضای کارآفرینی و نوآوری است.
در راستای تعیین ضوابط حاکم بر تأمین مالی جمعی در ایران، براساس تفاهم‌نامه مشترک بین وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ارتباطات و فناوری اطلاعات و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با موضوع برنامه توسعه تولید محصولات دانش بنیان و با عنایت به قانون بازار اوراق بهادار، دستورالعمل تأمین مالی جمعی بر اساس بند ۴ ماده ۴ قانون اخیرالذکر، به تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار رسیده است. بر این اساس، شرکت متقاضی تامین مالی، پروژه خود را به عامل معرفی کرده و مشارکت‌کنندگان در آن شریک می‌شوند.
طرح یا ایده ارائه‌شده باید از جذابیت برخوردار باشد تا نظر مخاطب را جلب کند. عامل برای انجام تامین مالی جمعی باید نسبت به اخذ مجوز از کارگروه ارزیابی مطابق دستورالعمل اقدام کند. حوزه جغرافیایی اجرای طرح‌ها داخل کشور، اما جمع‌آوری منابع مالی مورد نیاز از تامین‌کنندگان خارج از کشور نیز امکان‌پذیر است. حداکثر مقدار قابل تامین از طریق تأمین مالی جمعی برای هر طرح ۲۰ میلیارد ریال در نظر گرفته‌شده است. همچنین تامین مالی جمعی برای یک طرح مشخص نباید به صورت همزمان توسط چند سکوی مختلف انجام شود.
تامین مالی جمعی در این دستورالعمل، مبتنی بر مدل مشارکت است. ریسک سرمایهگذاری به دلیل ماهیت کسب و کارهای کارآفرینانه در آن، بالا بوده و سرمایه‌گذاران عمدتا غیرحرفه‌ای هستند. علاوه بر آن ریسک سوءاستفاده کلاهبرداران را نیز به همراه دارد. به همین دلیل دولت‌ها باید با تنظیم مقررات و سازوکارهای نظارتی مناسب، هر دو نوع ریسک را کاهش دهند. اضافه بر آن، مدل تامین مالی جمعی زمانی موفقیت‌آمیز خواهد بود که با هنجارهای فرهنگی کشورها همخوانی داشته باشد. در ایران حداقل دو شاهد وجود دارد: سابقه گلریزان و تطابق مدل مشارکت با قوانین شرعی و خدمات بدون ربا.
پیشنهاد؛ با تامین مالی مبتنی بر توکن، شفاف‌تر و کارآمدتر باشیم!
امروزه، پذیرفته شده که اقتصـاد مبتنـی بـر توکـن از طریـق کاهـش موانــع باعث خلــق یــک دنیــای مالــی منصفانــه میشود. از این رو، پیاده‌سازی مدل تأمین مالی جمعی بر بستر بلاکچین، راهکار مناسبی برای کمک به کسب‌و‌کارهای نوپاست. بهره‌گیری از فناوری دفتر کل توزیع‌شده موجب افزایش شفافیت در تامین جمعی مالی و امکان پایش مستمر کلیه مراحل میشود. این کار، ریسک بازیگران این عرصه را به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد. بهره‌گیری از بلاکچین و توکن‌سازی می‌توانــد موجــب گســترش ســرمایه‌گذاری شــود.
شناسایی و کاهش ریسک‌های مربوط به بازیگران این عرصه، نیازمند آگاهی از فرآیند تأمین جمعی مالی است. تکلیف عامل در ارزیابی حسن سابقه متقاضی در طرح‌های قبلی تامین مالی جمعی، اعلام ریسک‌های طرح به تامین‌کنندگان و ارائه گزارش عملکرد و صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده به کارگروه ارزیابی، از جمله مواردی است که به روشنی بر ضرورت به‌کارگیری مکانیسم‌هایی دلالت دارد که واجد بالاترین میزان شفافیت در این مسیر باشد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.