ارز دیجیتال بانک مرکزی با اینکه موضوع جدیدی به‌حساب می‌آید، بسیاری از فعالان حوزه مالی و بانکی را به خود مشغول کرده است. به‌نحوی‌که تقریباً تمامی بانک‌های مرکزی بودجه‌ای را برای تحقیق بر روی این پدیده تخصیص داده‌اند؛ اما در این میان کشورهایی هستند که در این راه جدیت بیشتری از خود نشان داده‌اند.
در سال‌های اخیر مبحث پول دیجیتال بانک مرکزی یا همان CBDC به یک موضوع داغ بدل شده است. بر اساس تحقیق BIS که در ژانویه ۲۰۲۰ منتشر شد، در سطح بین‌المللی بیش از ۸۰ درصد بانک‌های مرکزی در تحقیقات مرتبط با CBDC درگیر هستند. درصد بانک‌های مرکزی که در این حوزه مدل‌های مفهومی راه‌اندازی کرده‌اند نیز درحال‌رشد و به میزان ۵۰ درصد رسیده است. ده درصد بانک‌های شرکت کرده در این نظرسنجی اعلام کرده‌اند، برنامه مشخصی برای معرفی و توسعه CBDC خود در سطح خرده‌فروشی در طول سه سال آینده دارند و ۲۰ درصد در شش سال آینده پول دیجیتالی خود را منتشر خواهند کرد. بنابراین، تلاش‌های صورت‌گرفته در زمینه پول دیجیتالی بانک مرکزی بسیار پویاست. پیش‌بینی می‌شود در طول چند سال آینده با شتاب بیشتری به پیش برود.
در این نوشتار، پروژهها و طرح‌های مرتبط به CBDC در سطح جهانی تشریح و انگیزه‌های بانک‌ها و پیشرفت‌های این پروژهها بیان خواهد شد.
کشور چین، DC/EP
بانک مرکزی چین با تشکیل کارگروه ویژه‌ای در سال ۲۰۱۴، یکی از اولین بانک‌های مرکزی است که بر توسعه پول دیجیتالی بانک مرکزی تمرکز کرده است. پس از رفع چالش‌‌ها، بانک چین در ۲۰۲۰، با آغاز تست نمونه اولیه CBDC، توجه جهانی را جلب کرد. هم‌اکنون نمونه اولیه پول دیجیتالی بانک مرکزی چین با نام DC/EP تأیید شده است. هم‌اکنون پنجاه‌درصد یارانه حمل‌ونقل کارمندان بخش عمومی و دولتی از طریق پول دیجیتال بانک مرکزی چین مستقیماً به کیف پول DC/EP آن‌ها واریز می‌شود. مرحله بعدی آزمون و تست جدی این پول دیجیتالی در روند برگزاری المپیک زمستانه ۲۰۲۲ انجام خواهد گرفت.
نقش پول نقد در چین روزبه‌روز در حال کاهش است. در سال ۲۰۱۶، چهل درصد پرداخت‌های چین از طریق پول نقد انجام می‌گرفت. اما در سال ۲۰۱۸ این عدد به بیست درصد کاهش یافت. برای مقایسه، در منطقه اروپا، این عدد در حدود ۷۹درصد است.
بر اساس گفته‌های Mu Changchun از بانک مرکزی چین، کاهش استفاده از پول نقد می‌تواند مخاطراتی به همراه داشته باشد. Mu Changchun به این نکته اشاره دارد که وابستگی زیاد بخش خصوصی به پلتفرم‌های خصوصی ارائه‌دهنده خدمات پرداخت این مخاطره را به همراه دارد که در صورت ورشکستگی این خدمت‌دهنده‌ها، بخش خصوصی و کسب‌وکارهایی که از درگاه‌های پرداخت الکترونیک این خدمت‌دهنده‌ها استفاده می‌کنند نیز به شدت ضربه خواهد خورد. ازآنجایی‌که CBDC توسط بخش دولتی منتشر و پشتیبانی می‌شود، پول دیجیتال بانک مرکزی جایگزین خوبی برای پول نقد است. و بدون مخاطره ورشکستگی شرکت‌های پرداخت، می‌تواند میزان وابستگی جامعه به پول نقد را نیز کاهش دهد.
یکی دیگر از محرک‌های توسعه پول دیجیتال بانک مرکزی چین، بین‌المللی نمودن RMB یعنی پول رسمی کشور چین است. با اینکه تلاش‌های زیادی برای بین‌المللی‌سازی RMB صورت گرفته است. اما همچنان دلار ایالات متحده آمریکا در سطح بین‌المللی یکه‌تازی می‌کند. به‌منظور بهبود عملکرد پرداخت‌های فرامرزی از طریق RMB و استفاده از RMB، ورای مرزهای جغرافیایی چین، توسعه یک CBDC می‌تواند امکان استفاده بین‌المللی از RMB را تقویت نماید.
چنانچه یوآن دیجیتال تحت کنترل‌های سرمایه‌ای قرار گیرد، این محدودیت‌ها موفقیت بین‌المللی‌سازی RMB را کاهش می‌دهد.
به کمک یوآن دیجیتالی بدون بهره، می‌توان پرداخت بلادرنگ داشت، به‌صورت آفلاین از شبکه بانکی، تبادل مالی کرد. به‌احتمال زیاد یوآن دیجیتالی با اپلیکیشن‌های WeChat Pay و Alipay نیز ادغام خواهد شد. بر اساس گزارش‌های رسیده، بانک مرکزی چین قصد دارد از یک معماری دولایه‌ای استفاده نماید که در آن حق انتشار یوان دیجیتالی تنها در انحصار این بانک بوده و بازخرید یوآن دیجیتالی از طریق برخی نهادهای برگزیده (همانند بانک‌های تجاری و نیز شرکت‌های بزرگ همانند Alibaba و Tencent) امکان‌پذیر خواهد بود. بانک مرکزی چین با استفاده از فناوری دفترکل توزیع شده (DLT) پول دیجیتال خود را به این نهادها ارسال نماید. ازآنجایی‌که شرکت‌ها نیازمند دستیابی به بیش از سیصد هزار تراکنش موفق در ثانیه دارند، احتمالاً از فناوری دفترکل توزیع شده برای تراکنش با کاربران نهایی خود استفاده نمی‌کنند.
سوئد، e-Krona
در مارس سال ۲۰۱۷، بانک سوئدی Riksbank پروژه پول دیجیتالی خود را با نام e–krona آغاز نمود. قرار است در سال‌های ۲۰۲۰ تا فوریه ۲۰۲۱، این بستر به‌صورت آزمایشی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. باتوجه‌به اطلاعات این فاز آزمایشی، بانک مرکزی سوئد در زمینه ادامه روند پروژه و عرضه پول دیجیتال خود تصمیم‌گیری خواهد کرد. در این فاز آزمایشی، تمرکز بر سنجش جوانب CBDC بدون بهره است. در این پروژه سعی بر ارزیابی پرداخت‌های بلادرنگ در هر لحظه از شبانه‌روز و همچنین تبادلات مالی غیر برخط است. در مورد سطح گمنامی تراکنش‌ها نیز، بانک مرکزی سوئد تأکید دارد که این گمنامی تنها زمانی میسر است که اولاً تراکنش با مقررات اعلامی از سوی بانک مرکزی سوئد تطابق داشته باشد و همچنین تنها در تراکنش‌های بی‌واسطه میسر است. برای پروژه آزمایشی پول دیجیتال سوئد، Riksbank ساختار اجرایی دولایه‌ای زیر را برنامه‌ریزی کرده است.
در این معماری، مجموعه‌ای شامل Riksbank و برخی بانک‌های منتخب، یک شبکه دفترکل توزیع‌شده مجوزمحور را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این یک گره دفتر ثبت یا Notary Node هم برای جلوگیری از وقوع خرج مجدد وجود دارد. پس از فعال‌شدن شبکه، کاربران نهایی می‌توانند e–krona خود را در کیف پول دیجیتالی خود مدیریت کنند.
همانند کشور چین، سوئد نیز در حال تجربه کاهش میزان استفاده از پول نقد در میان مردم خود است. در سال ۲۰۱۸، سهم پول نقد در گردش (CIC) ۴/۱درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌داد. که جزو کمترین میزان در سطح جهانی است. علاوه بر این، در کشور سوئد، تنها ۲۰درصد پرداخت‌ها به‌واسطه پول نقد انجام می‌شود. تعداد روبه‌رشد فروشگاه‌های آنلاین نیز احتمالاً منجر به کاهش این نرخ در آینده نیز خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی‌های انجام‌گرفته توسط Riksbank، در این کشور در سال ۲۰۲۳ دیگر از پول نقد استفاده نخواهد شد.
پول دیجیتال بانک مرکزی سوئد، به‌منظور رویارویی با مسئله کاهش استفاده از پول نقد به وجود آمده است. چنانچه پول نقد کمتر استفاده شود، جایگزین پرداخت‌های الکترونیک نیز از بین خواهد رفت.
همچنین از دید بانک مرکزی سوئد، به دلیل آنکه بسیاری از شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی تنها به مبحث سودآوری خود تمرکز دارند در قیاس با مؤسسات دولتی و بانک مرکزی، از سامانه‌های امن و مقاوم و معیارهایی پیچیده و تخصصی برای پرداخت استفاده نمی‌کنند. درنتیجه در برابر بحران‌ها و حملات سایبری، پایداری سامانه‌های پرداخت از بین خواهد رفت. یک CBDC می‌تواند در مواقع بروز بحران، جایگزینی مقاوم و منعطف باشد و پایداری سیستم پرداخت را تضمین کند.
سوئدی‌ها کمتر از پول نقد استفاده می‌کنند اما هنوز بخشی از جامعه این کشور با نوآوری‌های فناورانه همراه نشده‌اند. چنانچه پذیرش پول نقد روند کاهشی خود را ادامه دهد، این بخش از جامعه به انزوا کشیده می‌شود.
باهاماس، Sand Dollar
پروژه CBDC کشور باهاماس، «سند-دلار» نام دارد. نمونه اولیه آن در دسامبر ۲۰۱۹ در منطقه Exuma آغاز به کار کرده است. حدود دو ماه پس از آن نیز این طرح در جزیره Abaco اجرایی شد. همچنین بانک مرکزی باهاماس، برنامه‌ای برای توسعه این پروژه در سایر جزایر این کشور تا نیمه دوم ۲۰۲۰ دارد. در حال حاضر در حدود ۳۸۰ هزار نفر در ۷۰۰ جزیره تشکیل‌دهنده باهاماس زندگی می‌کنند. واحد پولی این کشور یعنی دلار باهاماس، معادل یک دلار آمریکا است.
با اینکه هشتاد درصد باهاماسی‌هایی که به سن قانونی رسیده‌اند دارای حساب بانکی هستند. در بحث دریافت خدمات مالی، شکاف چشم‌گیری در میان شهروندان این مجموعه جزایر وجود دارد. دلیل آن را بایستی در به‌صرفه نبودن تأسیس شعبه بانکی در جزایری دورافتاده با جمعیت کم دانست. از سویی دیگر، پیاده‌سازی استانداردهایی برای جلوگیری از پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم، منجر به افزایش قیمت خدمات بانکی و در نتیجه کاهش و تعطیلی شعب بانکی کم‌بازده می‌شود. در این کشور، کاهش شعب بانکی باعث افزایش استفاده از خدمات بانکداری الکترونیک نشده است. بلکه استفاده از پول نقد را افزایش داده است. بنابراین یکی از اهداف سند دلار، افزایش جذابیت خدمات پرداخت دیجیتالی از طریق افزایش بهره‌وری سامانه‌های پرداخت است.
از طریق پول دیجیتالی بانک مرکزی باهاماس که منجر به رهگیری دقیق‌تر پول می‌شود. نظارت اقتصادی و مالی بهبود می‌یابد. از این طریق، بانک مرکزی، اطلاعات و دانش بهتری از نحوه تخصیص پول، کسب می‌کند. و می‌تواند سیستم جمع‌آوری مالیات‌ها و سیاست‌گذاری در این حوزه را بهبود دهد.
به‌منظور دستیابی به بخش کم‌برخوردار از خدمات بانکی، استفاده افراد از سند دلار به افتتاح حساب بانکی نیازی ندارد. حتی افرادی که دارای گوشی هوشمند نیستند می‌توانند با استفاده از کارت بانکی، از سند-دلار بر روی پایانه‌های فروشگاهی استفاده کنند. تراکنش‌های سند-دلار، مقرون‌به‌صرفه بوده، تقریباً بلادرنگ هستند و نیازی به دسترسی به اینترنت ندارد. این ویژگی برای منطقه‌ای که به شدت در معرض طوفان‌های شدید است بسیار اهمیت دارد. تراکنش‌های سند معماری دولایه را طرح‌ریزی کرده است.
اتحاد ارزی کارائیب شرقی (ECCU):
در ماه مارس سال ۲۰۱۹، بانک مرکزی کارائیب شرقی، پروژه CBDC خود را با نام DXCD آغاز نمود. از مارس سال ۲۰۲۰ به مدت شش ماه است که پول دیجیتال بانک مرکزی در حال تست شدن در برخی کشورهای عضو اتحاد ارزی کارائیب شرقی است. بانک مرکزی کارائیب شرقی، دلار کارائیب شرقی (ECD) را منتشر می‌کند که پول قانونی قابل پذیرش در میان هشت عضو از یازده عضو سازمان کشورهای کارائیب شرقی هستند، کشورهایی که در کنار یکدیگر اتحادیه ارزی کارائیب شرقی را تشکیل می‌دهند. جزایری که سازمان کشورهای کارائیب شرقی را تشکیل می‌دهند در دریای کارائیب قرار دارند و در مجموع ۴/۱ میلیون نفر جمعیت دارند. لازم به ذکر است از سال ۱۹۷۶ تا کنون، ارزش هر ECD معادل یک دلار ایالات‌متحده است.
ازآنجایی‌که خدمات مالی دیجیتالی موجود در این منطقه گران‌قیمت است، استفاده از این ابزارها برای تراکنش‌هایی با مبالغ پایین منطقی نیست و در نتیجه اقتصاد سازمان کشورهای کارائیب شرقی، غالباً مبتنی بر پول نقد کاغذی است. هشتاد درصد پرداخت‌ها از طریق ابزارهای ناکارآمدی همچون پول نقد یا چک انجام می‌شود. باتوجه‌به آنکه کارمزد تراکنش‌های CBDC صفر بوده و تقریباً در لحظه انجام می‌گیرد. امید است با توسعه پول دیجیتال بانک مرکزی و عدم نیاز به افتتاح حساب برای استفاده از این نوع پول، جمعیت کم‌برخوردار از خدمات مالی الکترونیک، از این نوع خدمات بهره‌مند شوند.
این اتحادیه برای پیاده‌سازی CBDC از یک معماری دولایه بهره می‌گیرد که لایه اول آن مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع‌شده خواهد بود و ازآنجایی‌که استفاده از ECD دیجیتالی دقیقاً معادل استفاده از پول نقد است، کنترل‌های سرمایه‌ای در این فضا نیز حکم‌فرما است.
جزایر مارشال، SOV
در فوریه سال ۲۰۱۸، جمهوری مجموعه جزایر مارشال، برنامه خود را برای انتشار ارز دیجیتالی با نام (Sovereign SOV) اعلام کرد. با جمعیتی تنها در حدود ۵۸ هزار نفر، هزینه تولید و عرضه پول نقد فیزیکی، بیش از مزایا و منافع آن است؛ به همین دلیل است که از دلار ایالات‌متحده به‌عنوان پول قانونی در مجموعه جزایر مارشال استفاده می‌شود. مجموعه جزایر مارشال در پی ایجاد یک پول قانونی دومی که تنها به‌صورت دیجیتالی عرضه می‌شود است. مشوق و محرک توسعه این پول دیجیتالی، متدهای پرداخت ناکارآمد و گران‌قیمت موجود در مجموعه جزایر مارشال است. بنا بر آنچه گفته شد، طبیعی است که سیستم پرداخت این کشور مبتنی بر پول نقد باشد و بانک مرکزی با توسعه CBDC در پی ایجاد خدمات مالی دیجیتالی جذاب برای افراد بی‌بهره از خدمات بانکی است.
پول SOV مبتنی بر فناوری دفتر کل توزیع‌شده مجوزمحور است که در آن افزایش منابع پولی توسط پروتکل شبکه و با نرخی ثابت در نظر گرفته شده است. پس از انتشار ۲۴ میلیون واحد SOV اولیه، سایر منابع پولی با نرخ ۴درصد در سال رشد می‌کند. با اینکه استفاده از یک سیاست پولی ثابت و غیر منعطف منجر به ایجاد اعتماد می‌شود؛ اما برای مقابله با تورم مثبت و منفی SOV نیاز به یک سیاست پولی قابل تنظیم و منعطف است. در نتیجه باتوجه‌به این سیاست فعلی (ثابت و غیر منعطف) نوسانات شدید ارزش و قیمت SOV محتمل است. این نوسانات شدید یکی از دلایل نگرانی‌های صندوق جهانی پول (IMF) در مورد پروژه CBDC مجموعه جزایر مارشال است.
در شبکه مبتنی بر فناوری دفتر کل توزیع شده مورداستفاده، تاییدکنندگانی از پیش تعیین شده، کاربران و تراکنش‌های آنان را پردازش می‌کنند و بدین ترتیب افراد می‌توانند از طریق SOV بر بستر دفترکل توزیع شده تراکنش بزنند. در ابتدای امر بیست و یک تأییدکننده موردتأیید جمهوری مجموعه جزایر مارشال روند تأیید تراکنش‌ها را آغاز می‌کنند و در ادامه سایر تأییدکنندگان منتخب دیگر نیز اضافه خواهند شد. با اینکه تراکنش‌های SOV فاقد اطلاعات شناسایی افراد است، کاربران بایستی ابتدای امر احراز هویت شوند.
نتیجه‌گیری
با گذشت زمان، تعداد بیشتری از بانک‌ها علاقه خود را به توسعه CBDC نشان می‌دهند. پروژه‌های پیشرویی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، هریک با یک دلیل و انگیزه محوری ایجاد شده‌اند. جای بسی شگفتی و تعجب است که هم استفاده بیش از حد از پول نقد و هم کاهش استفاده از پول نقد، دو دلیل اصلی برای پیاده‌سازی CBDC در دو کشور مختلف بوده است. در یک سو بانک مرکزی باهاماس، ناکارآمدی سیستم‌های مالی و استفاده زیاد از پول نقد را دلیلی برای توسعه CBDC خود می‌دانند و از توسعه آن در پی فراگیری استفاده از سامانه‌های پرداخت الکترونیکی پول نقد هستند و در سویی دیگر، در چین و سوئد، کاهش استفاده از پول نقد، محرک توسعه پول دیجیتالی بانک مرکزی است.
برخی دلایل نظیر نظارت بهتر بر شبکه پرداخت (همانند بانک مرکزی باهاماس)، تسهیل بین‌المللی‌سازی ارز ملی (همانند بانک مرکزی خلق چین) و ایجاد منبع جایگزین درآمدی (جمهوری مجموعه جزایر مارشال) نیز عامل ایجاد پول‌های دیجیتال بانک مرکزی بوده است. علی‌رغم اهداف مختلف و متنوع در ایجاد CBDC، معماری پیاده‌سازی موارد بررسی شده عموماً مشابه یکدیگر هستند. به جز SOV، سایر پروژهها از یک معماری دولایه استفاده می‌کنند و هیچ‌کدام قصد تخصیص سود به این پول را ندارند.
در انتها لازم به ذکر است، تأثیرات CBDC بر سامانه‌های مالی چیزی است که فعلاً در حد تئوری قابل تجزیه‌وتحلیل است؛ بنابراین، بایستی منتظر ماند و واکنش مردم به این شکل جدید از پول بانک مرکزی را دید.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.