پول از گذشته‌های دور روند تکاملی خود را در پیش گرفت. تاریخچه پول به توسعه سیستم‌های اجتماعی و اقتصادی بازمی‌گردد. تا حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد حضرت مسیح افراد برای برطرف‌کردن نیازهای اولیه خود با یکدیگر مبادله می‌کردند. آن‌ها کالای تولیدشده توسط خودشان را با کالای موردنیازشان معاوضه می‌کردند. مبادله کالا به کالا در واقع راه‌حلی برای تامین نیازهای اولیه انسان و به‌دست‌آوردن چیزهایی بود که نداشت. این روش مشکلاتی را با خود به همراه داشت و افراد بازهم قادر به تامین همه نیازهای خود نبودند. برای مثال، عدم وجود ساختار ارزش‌گذاری و همچنین پیداکردن طرف معادله که هر دو نیازمند کالای یکدیگر باشند، امری دشوار بود.
به‌دنیا آمدن پول
جوامع همچنان به دنبال راهکار ساده‌تری برای تسهیل معاملات بودند، ازاین‌رو به فکر استفاده از یک کالای واسطه به‌عنوان تعیین‌کننده ارزش کالاها افتادند که به نوع و فراوانی آن کالا در منطقه بستگی داشت. برای مثال ممکن بود در شهرهای ساحلی از صدف به‌عنوان کالای مرجع استفاده شود یا در بعضی مناطق نمک، عاج، قوچ و غیره را به‌عنوان کالای واسطه در نظر بگیرند؛ اما آن هم مشکلاتی با خود به همراه داشت. درحقیقت، چالش اصلی همین «انتخاب کالای واسطه» مناسب بود؛ چراکه برای مثال کالای خوراکی فاسد می‌شد، برخی کالاها به‌شدت کمیاب بودند و برخی به‌شدت دردسترس که هرکدام مشکلات خود را به همراه داشتند.
در این زمان بود که پس از کشف طلا و نقره و پیداکردن تمایز آن نسبت به فلزاتی مانند آهن و مس، این فلزات قیمتی، به‌عنوان کالای واسطه انتخاب شدند. به همین علت حاکمان اکثر کشورها تصمیم به ضرب سکه‌های طلا و نقره گرفتند و مردم آن را پذیرفتند. پول فلزی دو ویژگی مهم یک پول را دارد: کمیاب است؛ بنابراین، اندک‌اندک عرضه میشود تا از مشکلات تورمی به دور بماند و باارزش است؛ بدین معنی که همه افراد آن را در قبال کالای خود می‌پذیرند. به‌تدریج مردم تصمیم گرفتند از طلا و نقره در معاملاتشان استفاده کنند.
سیری در تاریخچه سکه‌های طلا و نقره
پول به‌خودی‌خود (در شکل سکه) تنها ۲۶۰۰ سال سن دارد. همان‌طور که گفتیم در دوره‌های مختلف تاریخ، پول به شکل کاغذ، سکه، طلا، نقره، نمک، گاو، پوست گوزن، عاج و غیره در آمده است و هر نوع پول به دلیلی متفاوت ارزشمند بود.
اولین سکه‌ها در ساحل جنوبی ترکیه امروزی در پادشاهی لیدیا و یونیا در حدود سال ۶۴۰ قبل از میلاد ظاهر شدند و بعدها به دلایلی مختلف به شکل دایره‌ای و صیقلی تغییر شکل پیدا کردند. صدالبته زمان و مکان اختراع سکه هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
باوجوداین، مدتی طول کشید تا سکه‌های باستانی برای تجارت مورداستفاده قرار گرفتند. از آن زمان تاکنون، سکه‌ها، جهانی‌ترین تجسم پول بوده‌اند. اولین سکه‌ها از الکتروم ساخته شده بودند؛ مخلوطی به رنگ زرد کم‌رنگ که به طور طبیعی آلیاژی از طلا و نقره است؛ زیرا این دو فلز، بیش از هر نقشی دیگر، نقشی اساسی در تاریخ مبادله داشته‌اند. از فلزات دیگری هم برای ضرب سکه استفاده می‌شد؛ اما طلا و نقره رایج‌ترین‌ها بودند.
در گذشته به دلایلی گوناگون از طلا و نقره برای ضرب سکه‌ها استفاده می‌شد. برای مثال مردم بر این باور بودند که طلا و نقره بازتاب‌های زمینی از اجرام آسمانی هستند که بر آسمان ما حکمرانی می‌کنند؛ بنابراین جای تعجب نیست که تمدن‌های سراسر جهان آن‌ها را بسیار گران‌بها می‌دانستند.
طلا شبیه خورشید است؛ اما در معنای بزرگ‌تر، آسمان است. بیشتر طلای زمین در طول شکل‌گیری آن به سمت هسته کشیده شده است؛ اما تمام طلای قابل‌دسترس زمین که در نزدیکی سطح پوسته و گوشته قرار دارد، از شهاب‌سنگ‌هایی است که چند صد میلیون سال پس از تشکیل به زمین سقوط کردند.
دلایل دیگر گرایش به این فلزات همان‌طور که اشاره کردیم شاید این است که آن‌ها نادر هستند، تجزیه نمی‌شوند و برخلاف فلزات دیگر مانند آهن، زنگ نمی‌زنند.
سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان از آن طریق سکه‌های اسلامی را به دنیا معرفی کردند. همین‌طور سکه‌های هندی تا حد زیادی محصول تاثیرات یونانی، رومی و اسلامی بوده است. ضرب سکه چینی اگرچه احتمالاً به طور مستقل توسعه یافته است. اما در اواخر قرن نوزدهم ضرب سکه به سبک غربی رایج شد و کشورهای دیگر در آسیا، آفریقا و جاهای دیگر نیز رویکرد غربی در ضرب سکه را پیش گرفتند.
شایان توجه است که «دریک ایرانی» اولین سکه طلا بود. دریک سکه زر در دوره هخامنشی، با وزن ۸/۳۵ تا ۸/۴۲ گرم بوده‌است که بر یک طرف آن نگاره‌ای از یک کمان‌دار هخامنشی در حال دویدن است که کمانی در دست چپ و نیزه‌ای در دست راست دارد. ضرب این سکه را جزو اصلاحات پولی داریوش هخامنشی برشمرده‌اند.گمان میشود، تاریخِ نخستین ضرب سکه دریک ۵۱۴ پیش از میلاد باشد.
رویه استفاده از سکه‌های طلا و نقره به‌قدری در میان مردمان جا افتاد که به طور رسمی سکه‌های طلا و نقره را در مبادلات و تجارت به کار می‌بردند.
اما استفاده از سکه‌ها نیز با خود مشکلاتی را به همراه داشت مانند سختی و عدم امنیت برای جابه‌جایی همچنین زمانی که دولت‌ها به دلایل مختلف با کسری بودجه مواجه شدند، برای جبران این کسری کیفیت سکه‌ها را کاهش می‌دادند و دست به تغییر ارزش پول می‌زدند. همه این‌ها سبب شد تا مردم و حکومت‌ها به دنبال راهکاری برای تسهیل معاملات باشند. به‌تدریج پول‌های کاغذی یا همان اسکناس‌های امروزی ایجاد شد.
از پول‌های کاغذی اولیه تا اسکناس‌های امروزی
همان‌طور که گفتیم سالیان زیادی طول کشید تا بشر از سکه به پول کاغذی روی آورد. اولین پول کاغذی توسط چینی‌ها، به دلیل کمبود طلا و فلزات، حدوداً در اواسط قرن دهم میلادی ایجاد شد و نام آن را «چاو» گذاشتند؛ اما در دیگر نقاط جهان بی‌ارزش شناخته می‌شد. استفاده عملی و یکپارچه از پول کاغذی در سراسر چین از دوره یوان آغاز شد و این نخستین پول کاغذی جهان است.
استفاده از ارز کاغذی بعداً در سراسر امپراتوری مغول یا خاندان یوان چین گسترش یافت. کاوشگران اروپایی مانند مارکوپولو بعد از سفر به چین این مفهوم را در قرن سیزدهم در اروپا نیز مطرح کردند. اما حدوداً تا سال ۱۶۰۰ میلادی پول کاغذی در غرب رواج پیدا نکرده بود. بااین‌حال، به‌تدریج بانک‌ها متعهد می‌شدند که در مقابل پول کاغذی به همان ارزش طلا به مردم بدهند. مردم نیز ازآنجاکه دیدند این کار بسیار راحت‌تر از حمل بی‌مورد مقدار زیادی طلاست، پول کاغذی ردوبدل می‌کردند.
درک اسکناس به‌عنوان پول با گذشت زمان تکامل یافت. در ابتدا پول بر پایه فلزات گران‌بها ارزش‌گذاری می‌شد. و سیاست مالی بسیاری از کشورها بر پایه «استاندارد طلا» استوار بود. بدین معنی که پول هر کشوری معادل مقدار مشخصی از طلا و بهترین پشتوانه برای پول‌های مردم بود. برخی نیز اسکناس‌ها را سند بدهکاری تلقی می‌کردند.
اصطلاح استاندارد طلا به یک سیستم پولی گفته میشود که در آن ارزش پول بر اساس طلای پشتوانه تعیین شود. در مقابل، سیستم «فیات» یک رویکرد پولی است که در آن ارزش ارز بر اساس هیچ کالای فیزیکی نیست و با حکم دولت به‌عنوان پول قانونی تعریف میشود.
در سال ۱۸۲۱، انگلستان اولین کشوری بود که به طور رسمی استاندارد طلا را پذیرفت. افزایش چشمگیر تجارت جهانی و پیشرفت فناوری، اکتشافات بزرگی از طلا را به ارمغان آورد که به استاندارد طلا کمک کرد و تا قرن بعدی دست‌نخورده باقی بماند. ازآنجاکه ناترازی‌های تجاری بین ملت‌ها با طلا حل‌وفصل شد، دولت‌ها انگیزه زیادی برای ذخیره طلا برای آینده و روز مبادا داشتند.
از سال ۱۸۷۱ تا ۱۹۱۴، استاندارد طلا در اوج بود. در این دوره، شرایط سیاسی تقریباً ایده‌آلی بر جهان حاکم بود. شرایط با شروع جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ برای همیشه تغییر کرد.
با شروع جنگ جهانی اول، اتحادهای سیاسی تغییر کردند. بدهی‌های بین‌المللی افزایش یافت و امور مالی دولت‌ها با چالش روبه‌رو شد. باوجوداینکه استاندارد طلا به حالت تعلیق درنیامده بود، در طول جنگ کارآمدی خود را از دست داد و نشان داد که کشش شرایط بد را ندارد. این موضوع باعث شد، عدم اطمینان به استاندارد طلا به وجود بیاید که فقط مشکلات اقتصادی را تشدید می‌کرد. به‌این‌ترتیب آشکار شد که جهان به چیزی انعطاف‌پذیرتر نیاز دارد که بتواند اقتصاد را بر اساس آن پایه‌ریزی کند.
استاندارد طلا در حال حاضر توسط هیچ دولتی استفاده نمی‌شود. انگلستان در سال ۱۹۳۱ استفاده از استاندارد طلا را متوقف کرد. آمریکا نیز باقیمانده‌های سیستم را در سال ۱۹۷۳ رها کرد. با حذف فلزات گران‌بها از سیستم پولی، اسکناس‌ها به پول خالص فیات تبدیل شدند.
در انتها بیاید تعریفی از پول ارائه دهیم، به‌راستی که پول به چه معناست؟!
معنا و مفهوم پول
پول یک واحد اقتصادی است که به‌عنوان یک وسیله مبادله عمومی شناخته‌شده برای اهداف معاملاتی در اقتصاد عمل می‌کند. پول از شکل کالایی سرچشمه می‌گیرد و باید توسط فعالان بازار به‌عنوان وسیله مبادله پذیرفته شود. پول میتواند مانند سکه‌ها و اسکناس‌ها شکل فیزیکی داشته و یا به‌صورت یک حساب مکتوب یا الکترونیکی وجود داشته باشد. ممکن است ارزش ذاتی داشته باشد، از نظر قانونی با چیزی با ارزش ذاتی قابل معاوضه یا فقط دارای ارزش اسمی باشد.
پول یک دارایی نقدی است که در تسویه معاملات استفاده میشود. ارزش فعلی آن لزوماً از موادی که برای تولید اسکناس یا سکه استفاده شده است، حاصل نمی‌شود. در عوض، ارزش آن از اتکای عموم به استفاده از آن در معاملات حاصل میشود. این عملکرد اصلی پول است؛ یک وسیله مبادله عمومی شناخته‌شده که مردم و اقتصادهای جهانی قصد دارند آن را نگه دارند و مایل‌اند آن را به‌عنوان پرداخت معاملات فعلی یا آینده بپذیرند.
سخن پایانی
پول در زندگی همگان نقش اساسی دارد و اهمیت پول برای افراد مختلف متفاوت است. پول به نگران‌کننده‌ترین واقعیت جهان کنونی تبدیل شده است و جامعه امروز تاثیر عظیمی از پول را بر خود گرفته است. اعتقاد بر این است که پول بهترین اختراع بشر است!
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.