در طول تاریخ، هم شکل پول و هم طرز استفاده از آن تکامل یافته است. پول، از ابتدایی‌ترین اشکال آن، حداقل در ۵ هزار سال گذشته تاریخ بشر مورد استفاده قرار گرفته است.
روند تحولات پول در مسیر تاریخ
سرگذشت پول و مبادلات تجاری در تاریخ از مسیر فراز و نشیب و پر تب و تابی می‌گذرد. از مهره‌های صدفی و توتون سیگار تا کدهای کامپیوتری، انسان‌ها اشیاء و ابزارهای مختلفی را برای این نیاز ضروری در داد و ستدها وکسب و کارهایشان به کار گرفته‌اند. آشنایی با این مسیر پر پیچ و خم از این جهت اهمیت دارد که به ما می‌آموزد، هرکدام از این ابزارها در چه شرایطی مورد استفاده قرار گرفته‌اند و با به میدان آمدن هر یک، بازار مبادلات و تجارت میان جوامع مختلف چگونه دگرگون شده و چهره جدیدی به خود گرفته است. در این مقاله اصلی‌ترین تحولات تاریخی پول را با هم مرور می‌کنیم. اما قبل از هرچیز بد نیست بدانیم مفهوم پول اساساً چیست.
پول چیست و چه کارکردی دارد؟
پول یک سیستم ارزشی است که تبادل کالا را در یک اقتصاد تسهیل کرده و امکان داد و ستد کالاها و خدمات را به صورت غیرمستقیم فراهم می‌کند. پول ابزاری برای قیمت‌گذاری کالاها، همچنین امکانی برای ذخیره ثروت است.
استفاده از پول به خریداران و فروشندگان این امکان را می‌دهد که در مقایسه با مبادلات پایاپای، هزینه‌های مبادله‌ای کمتری بپردازند. بنابراین پول یک دارایی نقد است که به عنوان وسیله‌ای برای تبادل بین افراد و نهادها استفاده می‌شود. همچنین ذخیره ارزش و واحد حسابداری است که می‌تواند ارزش سایر کالاها را اندازه‌گیری کند. قبل از اختراع پول، بیشتر اقتصادها بر مبادله کالایی متکی بودند، جایی که افراد کالاهایی را که داشتند مستقیماً با کالاهایی که نیاز داشتند مبادله می‌کردند. اما این روند مشکلی جدی با خود به همراه داشت؛ اینکه یک تراکنش تنها در صورتی امکان‌پذیر می‌شد که هر دو طرف به کالایی یکسان نیاز داشتند. پول به عنوان یک کالای واسطه، این مشکل را از بین برد.
با این حال، در طول تاریخ، هم شکل پول و هم طرز استفاده از آن تکامل یافته است. جوامع در ابتدا برای برطرف کردن نیازهای معاملاتی خود از روش پایاپای و تهاتری استفاده می‌کردند. پس از این دوره فلزات گران‌بها بود که به عنوان ثمن معامله مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما به دلیل تخلفاتی که در عیار این فلزات صورت می‌گرفت، این روش هم بعد از مدتی کنار گذاشته شد.
کالا به‌عنوان پول
پول، از ابتدایی‌ترین اشکال آن، حداقل در ۵ هزار سال گذشته تاریخ بشر مورد استفاده قرار گرفته است. همان‌طور که اشاره شد، قبل از اختراع پول، مبادله کالا به کالا یکی از راه‌های تأمین نیاز بشر به داد و ستد کالاها بوده است. اما چالش‌های زیادی در این روش داد و ستدها وجود داشت. مشکلاتی مثل سختی حمل‌ونقل کالاها، عدم پس‌انداز و ذخیره مالی و عدم قیمت‌گذاری مناسب و واقعی، همه و همه موجب شد تا انسان‌ها برای معاملات خود ابزار دیگری با عنوان پول ابداع کنند.
انسان‌ها در نقاط مختلف جهان برای مبادلات پایاپای از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کردند. برای مثال در قبایل بومی آمریکا مهره‌هایی را که از صدف ساخته شده بود به‌عنوان پول استفاده می‌کردند یا در ایالت ویرجینیا توتون و سیگار را به عنوان واحد خرید و فروش و دادوستد انتخاب کرده بودند. در بعضی دیگر از کشورها هم نقره، آهن، طلا و مس را به عنوان واسطه معاملات به کار می‌بردند.
بعضی از مورخان معتقدند که اولین اشکال شناخته‌شده پول، کالاهای کشاورزی، مانند غلات یا گاو بودند. این کالاها تقاضای زیادی داشتند و تاجران می‌دانستند که در آینده می‌توانند دوباره از این کالاها استفاده یا معامله کنند. دانه‌های کاکائو و ابزار کشاورزی نیز به عنوان اشکال اولیه پول عمل می‌کردند.
ضرب سکه
همان‌طور که اشاره شد؛ معامله از طریق کالا مشکلات متعددی به همراه داشت. بنابراین انسان‌ها ابزار دیگری برای دادوستد ساختند و به معامله با سکه‌های ضرب شده پرداختند. این سکه‌ها از جنس‌های مختلف ضرب، و با توجه به کمیاب بودنشان ارزش‌گذاری می‌شدند. سختی استخراج فلزات موجب کمیاب بودن سکه‌ها بود و همین مسئله آن‌ها را ارزشمندتر می‌کرد.
طبق تحقیقات اخیرباستان شناسان، قدیمی‌ترین مرکز ضرب سکه شناخته شده جهان در «گوان‌ژوانگ» در استان «هنان» چین قرار داشته که در حدود سال ۶۴۰ قبل از میلاد شروع به ضرب سکه کرده که احتمالاً اولین ضرب سکه فلزی استاندارد در تاریخ بوده است.
با این حال هرودت، قبل از این، اختراع ضرب سکه فلزی را به لیدی‌ها نسبت داده است. بنا به نظر هرودت، آلیاتس پادشاه لیدیا، در سال ۶۰۰ قبل از میلاد اولین واحد پول رسمی لیدیایی را ضرب کرد. این سکه‌ها از الکتروم (آلیاژی طبیعی از طلا و نقره) ساخته شده بودند و روی آن‌ها تصاویری مهر شده بود که به عنوان واحد ارزش عمل می‌کردند. گفته می‌شود همین واحد پولی لیدیا بود که به این کشور کمک کرد تا تجارت خارجی خود را گسترش داده و آن را به یکی از ثروتمندترین امپراتوری‌های آسیای صغیر تبدیل کند.
ظهور و گسترش پول کاغذی از شرق تا غرب جهان
ارزش‌های مادی فلزات گران‌بها از جمله سکه‌های طلا و نقره موجب شد تا جا به جایی آن‌ها با مخاطراتی مثل سرقت همراه باشد. یکی از دلایل به وجود آمدن برات‌ها همین خطرها بود. با استفاده از برات به جای نقل و انتقال سکه‌های گران‌بها، کاغذ برات جابه‌جا می‌شد که قابل وصول و نقد شدن بود.
در امتداد همین مسیر، پول کاغذی ابداع شد. گفته می‌شود که حوالی سال‌های ۷۰۰ میلادی اولین حرکت‌ها به سمت خلق پول کاغذی شکل گرفته است. مارکوپولو، تاجر و جهانگرد ونیزی در سفرش به آسیا و چین مابین سال‌های ۱۲۷۰ تا ۱۲۹۵ میلادی، گسترش استفاده از پول کاغذی در امپراتوری چین را مشاهده و ثبت کرد.
چنان‌که مورخان ثبت کرده‌اند، با وجود به میدان آمدن پول کاغذی، بخش‌هایی از اروپا تا قرن شانزدهم هنوز از سکه‌های فلزی به عنوان تنها شکل ارز خود استفاده می‌کردند. تصاحب سرزمین‌های جدید توسط استعمار از طریق تسخیر اروپا، منابع جدیدی از فلزات گران‌بها را فراهم کرد و کشورهای اروپایی را قادر ساخت که به ضرب کردن مقدار بیشتری سکه ادامه دهند.
با این وجود در نهایت این پول کاغذی بود که بر بازار و مبادلات تجاری مسلط شد. به‌وجود آمدن اسکناس باعث انتقال پول‌های یک کشور به کشور دیگر توسط تاجرها، دادوستد بهتر، نشر پول کاغذی و تشکیل بانک‌های امروزی شد. آسان بودن تولید پول کاغذی در جایگزینی آن به‌جای سکه‌های فلزی نقش مهمی داشت. اسکناس بر خلاف سکه کمیاب نبود و دولت‌ها به آسانی می‌توانستند آن را چاپ کنند. به این ترتیب در حوالی قرن هفدهم، پول کاغذی در اروپا و بعد از آن در آمریکا رواج پیدا کرد.
شکل‌گیری نهاد بانک
گسترش استفاده از پول کاغذی در مبادلات یک تحول مهم در بازار مالی جهان به دنبال داشت و آن شکل‌گیری نهاد بانک بود. بانک‌ها به‌طور وسیع شروع به استفاده از اسکناس‌های کاغذی برای سپرده‌گذاران و وام‌گیرندگان کردند.
بسیاری از محققان ریشه‌های تاریخی سیستم بانکداری مدرن را در قرون وسطی و دوره رنسانس ایتالیا، به ویژه شهرهای مرفه فلورانس، ونیز و جنوا دنبال می‌کنند. خانواده «بردی» و «پروزی» بر بانکداری در قرن چهاردهم فلورانس مسلط شدند و شعبه‌هایی در بسیاری از نقاط دیگر اروپا تأسیس کردند. معروف‌ترین بانک ایتالیایی «بانک مدیچی» بود که توسط «جیوانی مدیچی» در سال ۱۳۹۷ تأسیس شد. قدیمی‌ترین بانکی که هنوز وجود دارد بانک «مونته دی پاسچی دی سیه‌نا» است که دفتر مرکزی آن در سیه‌نا ایتالیا قرار دارد و از سال ۱۴۷۲ به‌طور مداوم فعالیت می‌کند. تا پایان سال ۲۰۱۹، قدیمی‌ترین بانکی که هنوز در حال فعالیت بود، بانک «دی ناپولی» بود که مقر آن در ناپل ایتالیا بود که از سال ۱۴۶۳ فعالیت می‌کرد.
توسعه بانکداری از شمال ایتالیا در سراسر امپراتوری روم و در قرن ۱۵ و ۱۶ به شمال اروپا گسترش یافت. به دنبال آن تعدادی نوآوری مهم در آمستردام در پهنه سرزمین هلند در قرن هفدهم و در لندن از قرن هجدهم رخ داد. در طول قرن بیستم، تحولات در ارتباطات از راه دور و محاسبات باعث تغییرات عمده‌ای در عملیات بانک‌ها شد و باعث شد بانک‌ها به‌طور چشمگیری در اندازه و گستردگی جغرافیایی افزایش یابند.
ارز کاغذی و ظهور جنگ‌های ارزی
اولین ارز کاغذی صادر شده توسط دولت‌های اروپایی در واقع توسط دولت‌های استعماری آن‌ها در آمریکای شمالی صادر شد. از آنجا که حمل و نقل بین اروپا و مستعمرات آمریکای شمالی زمان زیادی می‌برد، مستعمرات اغلب پول نقد در اختیار نداشتند. دولت‌های استعماری به جای بازگشت به سیستم مبادله‌ای، اسنادی اعتباری را صادر کردند که به عنوان ارز معامله می‌شد. اولین نمونه از این‌ها در سال ۱۶۸۵در کانادا که در آن زمان مستعمره فرانسه بود استفاده شد؛ به این شکل که برای سربازان کارت‌هایی صادر شد که توسط فرماندار امضا شده بود تا از آن‌ها به عنوان پول نقد به‌جای سکه‌های مستعمراتی فرانسه استفاده شود.
تغییر به سمت پول کاغذی در اروپا، میزان تجارت بین‌المللی را هم افزایش داد. بانک‌ها و طبقات حاکم شروع به خرید ارز از کشورهای دیگر کردند و اولین بازار ارز را ایجاد کردند. ثبات یک پادشاهی یا دولت خاص بر ارزش پول کشور و بنابراین، توانایی آن کشور برای تجارت در یک بازار بین‌المللی فزاینده تأثیر می‌گذاشت.
در چنین شرایطی، رقابت بین کشورها اغلب به جنگ ارزی منجر می‌شد. به این ترتیب که هر یک از کشورها سعی می‌کردند ارزش پول رقیب را با بالا بردن آن و گران کردن بیش از حد کالاهای رقیب، از طریق کاهش قدرت خرید و توانایی پرداخت تغییر دهند.
پول الکترونیکی
گسترده شدن شبکه‌ی بانک‌ها و تکنولوژی، تحولات جدی و بزرگی را در ادامه به همراه داشت. یکی از مهم‌ترین این تحولات ظهور پول‌های الکترونیکی بود. پول الکترونیکی یا پول دیجیتالی، پولی غیر قابل لمس است که ارزش آن از طرف دولت‌ها تعیین و در یک کیف پول یا ابزار الکترونیکی ذخیره می‌شود. مزیت پول الکترونیکی این است که امنیت بالایی دارد و سرقت فیزیکی آن امکان‌پذیر نیست. پرداخت توسط این پول هم راحت است و سرعت بالایی دارد.
ظهور ارزهای دیجیتال
ارزهای دیجیتال را می‌شود شکل و نوع کاملاً جدید و نوپایی از پول دانست که امروزه بین مردم خیلی محبوب شده‌اند. بیت کوین که در سال ۲۰۰۹ منتشر شد، به سرعت به استاندارد ارزهای مجازی تبدیل شد. با بروز بحران اقتصادی در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ ، شاهد این بودیم که «ساتوشی ناکاموتو» سپیدنامه بیت‌کوین را منتشر کرد که پرکاربردترین و مهم‌ترین شکل استفاده از فناوری بلاکچین است. در این حوزه ما با دو واژه «رمزارز» و «رمزپول» مواجه هستیم که گاهی بر سر استفاده از آن‌ها اختلاف‌‌نظرهایی وجود دارد. به‌طور کلی «کریپتو کارنسی» یا رمزپول‌ها را شاخه‌ای از «دیجیتال‌کارنسی» می‌دانیم. دیجیتال‌کارنسی‌ها اگر پشتوانه حاکمیتی نداشته باشند، «ویرچوال‌کارنسی» محسوب می‌شوند و جامعه مجازی خاصی از آن استفاده می‌کند. عموماً وقتی واژه ارز را می‌شنویم، واحد پولی متعلق به یک دولت یا کشور خاص به ذهن متبادر می‌شود. ولی واژه پول عنوان بهتری برای بیت‌کوین است و در نتیجه در این ارتباط از واژه «رمزپول» استفاده می‌کنیم.
ارزهای دیجیتال پول فیزیکی نیستند و قابلیت لمس ندارند و فقط با استفاده از رایانه و کیف پول‌های الکترونیکی قابل‌دسترسی‌اند. رمزارز یا همان ارز دیجیتال یکی از انواع ارزهای مجازی است که از فناوری رمزنگاری پیروی می‌کند و معمولاً به صورت غیرمتمرکز اداره می‌شود.
از ارزهای دیجیتال هم مثل ارزهای فیات می‌شود برای خرید و فروش کالا یا هر چیزی که برای آن باید مبلغی را پرداخت کنیم استفاده کرد. ارزهای دیجیتال تمامی خصوصیات و ویژگی‌های ارزهای فیزیکی را دارند و از آن‌ها می‌شود در هر زمانی بدون محدویت زمانی و مکانی استفاده کرد.
ارزهای دیجیتال برای انجام تراکنش نیاز به وجود هیچ واسطه‌ای ندارند و در سریع‌ترین زمان و با کم‌ترین هزینۀ کارمزد تراکنش انجام می‌شود. تراکنش‌هایی که توسط ارزهای دیجیتال انجام می‌شوند به‌طور دقیق در شبکه ثبت می‌شوند. از مهم‌ترین ویژگی‌های ارزهای دیجیتال می‌شود به نبود هیچ‌گونه نظارت سازمانی و دولتی بر آن‌ها اشاره کرد.
چشم‌انداز آینده
امروزه پول‌های مجازی واحدهای پولی خود را دارند. یکی از مهم‌ترین مشکلات ساختاری هر کشور، قاعده‌مندی و قانون‌گذاری ضعیف در رابطۀ دولت و بانک مرکزی، همچنین بانک مرکزی با سایر بانک‌ها بوده که باعث خلق بی‌رویه پول در جامعه می‌شود و به طور کلی مشکلاتی چون بحران‌های مالی کشورها را به‌دنبال دارد. مسئله اصلی این است که ورود پول مجازی چه تاثیری بر تصمیم‌گیری‌های کارگزاران اقتصادی داشته است.
تاریخ پول مثل تاریخ هر پدیده دیگری همچنان در حال نوشته شدن است. نظام‌های مبادله از تبادل اشیائی مثل پوست حیوانات تا ضرب سکه و چاپ پول کاغذی تکامل پیدا کرده و امروز به نظر می‌رسد که ما در آستانه تغییر گسترده‌ای به سمت تراکنش‌های الکترونیکی و ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین هستیم. با این حساب آنچه می‌توان با اطمینان گفت، این است که تا زمانی که انسان‌ها به ابزاری برای مبادلات خود نیاز داشته باشند، سیستم پولی هم به تکامل خود ادامه خواهد داد.
برای دسترسی به کیف توکن ققنوس بر روی لینک زیر کلیک کنید.
