شاخص قیمت مصرف‌کننده نقش مهمی در سیاست پولی و مالی ایفا می‌کند. همچنین تغییرات قیمتی را برای کالاها و خدمات مصرفی توسط مصرف‌کنندگان در یک بازه زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌کند.
آنچه باید درباره شاخص قیمت و تورم بدانیم
شاخص قیمت یا شاخص بها چیست و چه نسبتی با تورم دارد؟ آیا بین این دو شاخص رابطه مستقیم و معناداری برقرار است؟ آیا معیارهای مشخصی برای اندازه‌گیری و ارزیابی این مفاهیم وجود دارد و اساساً چه نتایجی می‌توان از ارزیابی این شاخص‌ها به دست آورد؟ شاخص قیمت به انواع مختلفی ازجمله شاخص قیمت مصرف‌کننده، شاخص قیمت تولیدکننده، شاخص بهای خرده فروشی و عمده فروشی و… تقسیم‌بندی می‌شود که هر کدام کارکردها و ویژگی‌های خود را دارند. اما در این مقاله به طور ویژه به رابطۀ یکی از انواع شاخص‌های قیمت یعنی «شاخص قیمت مصرف‌کننده» (Consumer Price Index) با تورم می‌پردازیم.
شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) چیست؟
شاخص قیمت مصرف‌کننده، تغییرات قیمت را برای کالاهای خرد و دیگر گزینه‌هایی که مصرف‌کننده برای آنها پول می‌پردازد، اندازه‌گیری می‌کند. این کالاها و خدمات به هشت گروه عمده تقسیم می‌شوند: غذا و نوشیدنی، مسکن، پوشاک، حمل‌ونقل، مراقبت‌های پزشکی، تفریح، آموزش و ارتباطات.
اما در این شاخص مواردی مثل پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در نظر گرفته نمی‌شود. این شاخص اساساً تلاش می‌کند که سطح قیمت تجمیعی را در یک اقتصاد به‌صورت کمی در آورد و در نتیجه، قدرت خرید واحد ارز آن کشور را اندازه بگیرد. این شاخص تغییرات قیمت در اقتصادها را برای همه آشکار، و به‌عنوان راهنمایی برای تصمیم‌گیری در امور اقتصادی عمل می‌کند.
شاخص قیمت مصرف‌کننده نقش مهمی در سیاست پولی و مالی ایفا می‌کند. همچنین تغییرات قیمتی را برای کالاها و خدمات مصرفی توسط مصرف‌کنندگان در یک بازه زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص در اصل معیاری برای تغییر هزینه‌های زندگی است.
CPI از جمله داده‌های آماری است که غالباً از آن برای شناسایی دوره‌های تورم یا تورم منفی استفاده می‌شود. بعضی اوقات ممکن است این شاخص با شاخص قیمت تولیدکننده مقایسه شود که در آن به‌جای در نظر گرفتن قیمت‌های پرداخت‌شده توسط مصرف‌کنندگان، به قیمت‌هایی که توسط شرکت‌ها و کسب‌وکارها پرداخت می‌شود، توجه می‌کند.
این شاخص تغییر میانگین وزنی سبدی از کالاهای مصرفی و خدماتی مانند حمل و نقل و مراقبت‌های پزشکی و … را اندازه گیری می‌کند . وزن کالاها و خدمات مندرج در محاسبه این شاخص بر اساس اهمیت آنها تعیین می‌شود . شاخص بهای مصرف کننده که گروه‌ها و طبقات مختلف اقتصادی با سطوح مختلف درآمدی را در نظر می‌گیرد ، سنجه‌ای برای بررسی هزینه‌های زندگی و یکی از متداول‌ترین داده‌ها برای اندازه گیری تورم است که به صورت مکرر از آن استفاده می‌شود.
رابطه شاخص قیمت مصرف‌کننده و تورم
محاسبات تورم در بیشتر کشورهای دنیا بر اساس شاخص قیمت مصرف‌کننده صورت می‌پذیرد. به عبارتی تغییرات CPI از سالی به سال دیگر، همان تورم است. افزایش شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی معمولاً در زمان رونق رخ می‌دهد. همچنین در دوره رکودی، انتظار می‌رود که سطح عمومی قیمت‌ها کاهش یابد.
بنابراین، در ارتباط با این سئوال که آیا رابطه نزدیکی میان شاخص قیمت و تورم وجود دارد یا نه، پاسخ مثبت است. شاخص قیمت میانگین تغییر قیمت کالا و خدمات را برای مصرف‌کننده اندازه‌گیری می‌کند که این تغییرات قیمت معمولاً با نام تورم شناخته شده است. در واقع این‌طور می‌توان گفت که CPI یک شاخص اقتصادی است که عمدتاً برای اندازه‌گیری تورم و کارایی سیاست‌های اقتصادی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تورم به وضعیتی اطلاق می‌شود که سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک اقتصاد، طی یک دوره زمانی مشخص به‌طور مداوم و مستمر افزایش پیدا کند. نکته حائز اهمیت این است که هر نوع افزایش قیمت را نمی‌شود به‌عنوان تورم در نظر گرفت. چراکه عنصر زمان و استمرار افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در تعریف تورم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
شاخص قیمت مصرف‌کننده و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده آن را می‌توان به‌عنوان یک عامل بازدارنده برای شاخص‌های اقتصادی دیگر مورد استفاده قرار داد. به طور معمول، زمانی که سطح قیمت تجمیعی افزایش پیدا کند، قدرت خرید ارز آن کشور کاهش پیدا می‌کند و عکس این قضیه هم صادق است.
آیا شاخص قیمت معیار مناسبی برای اندازه‌گیری تورم است؟
در مورد اینکه آیا شاخص قیمت معیار مناسبی برای اندازه‌گیری تورم است، اختلاف نظر وجود دارد. با این حال CPI یکی از رایج‌ترین ابزارهای مورد استفاده برای محاسبۀ تورم است. داده‌های CPI به اقتصاددانان کمک می‌کند ارزش کل کالاها و خدمات تولید شده توسط یک اقتصاد را اندازه‌گیری کنند.
بنابراین با وجود اختلاف نظرها می‌توان شاخص بهای کالاها و خدمات مصرف‌کننده را به‌عنوان معیاری مستحکم برای سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی در نظر گرفت که توسط خانوارها به مصرف می‌رسد. این شاخص به‌عنوان معیاری برای اندازه‌گیری سطح کلی قیمت کالا و خدمات استفاده شده و یکی از بهترین معیارها برای نمایش تغییر قدرت خرید پول داخلی هر کشور محسوب می‌شود.
تورم چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
از آنجایی که نرخ تورم به صورت درصدی است، میانگین مقادیر آن باید توسط میانگین هندسی محاسبه شود. از طرفی مشخص است که نرخ تورم ماهانه در یک سال بر اساس تغییرات ماه به ماه شاخص CPI صورت می‌گیرد.
نرخ تورم سال منتهی به هر ماه، از محاسبه درصد تغییر متوسط شاخص CPI در دوازده ماه منتهی به ماه مورد نظر نسبت به دوره مشابه قبل به دست می‌آید. بدیهی است چنانچه ماه مورد نظر آخرین ماه سال باشد، به آن نرخ تورم سال مورد نظر نسبت به سال قبل می‌گویند. ممکن است نرخ تورم را بر اساس شاخص CPI یک سال نسبت به یک سال پایه در نظر گرفت. به این ترتیب مشخص می‌شود که میزان تورم نسبت به یک سال خاص چقدر است. باز هم کافی است که شاخص CPI سال پایه را از سال جاری کسر کنیم و حاصل را بر سال پایه تقسیم کنیم.
نرخ تورم، شاخصی برای نمایش ارزش پول و قدرت خرید
تورم به معنای کاهش قدرت خرید یک ارز یا افزایش بهای کالاها یا خدمات در یک بازه زمانی است . به عبارت دیگر تخمین کمی کاهش قدرت خرید یک ارز می‌تواند در افزایش میانگین بهای کالاها و خدمات خود را نشان دهد . افزایش تورم غالباً به صورت درصد بیان می‌شود . برای مثال اگر بگوییم تورم ۵ درصد افزایش پیدا کرده است به این معناست که قدرت خرید یک واحد از ارز آن کشور ۵ درصد کاهش پیدا کرده است. نرخ تورمی اعلامی بیانگر افزایش یا کاهش تورم نسبت به دوره زمانی قبلی است . مثلاً اگر CPIماهیانه باشد به این معناست که شاخص بهای مصرف کننده نسبت به ماه قبل چه تغییری کرده است . گرچه شاخص بهای مصرف کننده به تغییر بهای سبدی از کالاها و خدمات مصرفی توجه دارد و پس اندازها ، سرمایه گذاری‌ها و هزینه‌های گردشگران خارجی را در نظر نمی‌گیرد.
هزینه زندگی مصرف‌کنندگان به بهای کالاها و خدماتی که مصرف می‌کنند و سهم هر کالا یا خدمت در بودجه خانوار بستگی دارد. برای اندازه‌گیری هزینه‌های زندگی متوسط مصرف‌کننده، سازمان‌های دولتی نظرسنجی‌هایی از خانوارها انجام می‌دهند تا سبدی از اقلام رایج خریداری شده را شناسایی کنند و سپس هزینه خرید این سبد را در طول زمان پیگیری کنند. هزینه این سبد در یک زمان معین محاسبه می‌شود.
نرخ تورم، شاخصی برای نمایش ارزش پول و قدرت خرید است که در یک بازه زمانی مورد محاسبه قرار می‌گیرد و برابر با تغییرات نسبی در شاخص قیمت که معمولاً شاخص قیمت مصرف‌کننده CPI است. نرخ تورم ممکن است از طریق محاسبه قیمت هفتگی، ماهانه و سالانه برای یک سبد کالای پایه حاصل شود. این سبد که به‌عنوان سبد پایه و شاخص کالا شناخته می‌شود، هر چند سال یک‌بار مورد بازنگری قرار می‌گیرد که منعکس‌کننده تغییرات در الگوی مصرف شهروندان است.
برای دسترسی به کیف توکن ققنوس بر روی لینک زیر کلیک کنید.
